Doosje

Belangrijk
In deze slotopdracht gaan we het hebben over dingen die jij belangrijk vindt. Je vindt ze zelfs zó belangrijk dat je ze wel voor altijd zou willen bewaren. Je hebt er zelfs een speciaal doosje voor. Daarin zit al die belangrijke spulletjes.

Relikwie
Binnen de levensbeschouwing noemen we die belangrijke dingen ook wel relikwieën. Het zijn vaak dingen, of stukjes van dingen, van wat die levensbeschouwing heel belangrijk vindt. Zo'n relikwie wordt door de hele groep als heel belangrijk beschouwd en wordt ook op een bijzondere manier of bijzondere plaats bewaard.

Doosje
In de komende lessen gaan we ook bij ons zelf te rade of we van die belangrijke dingen hebben. We leren meer over relikwieën van anderen, dus wat anderen belangrijk vinden, en over wat wij belangrijk vinden. Uiteindelijk mondt dat uit in een plan voor een doosje. Dat doosje ga je binnenkort ook maken bij het vak Kunst&Cultuur.

Laten we eerst eens verder kijken wat een relikwie of reliek is.

Begrip: Heiligen

Wat is een heilige?
In de Middeleeuwen vereren de mensen geen sporters of filmsterren. De helden van de middeleeuwers zijn ridders en heiligen. Heiligen zijn mensen die een bijzonder deugdzaam leven hebben geleid of die hun leven hebben gegeven voor hun geloof in Christus. Na hun dood worden zij geroemd, vereerd en door de paus heilig verklaard.

Waarom werden heiligen vereerd?
Middeleeuwers hebben een aantal belangrijke redenen om heiligen te vereren. De mensen leven met een grote angst voor de dood. Ze geloven dat iedereen na het leven op aarde berecht zal worden. Misdadigers worden dan naar de hel gestuurd, terwijl de personen zonder zonden naar de hemel gaan. De meeste gelovigen zullen tussen deze twee categorieën invallen. Zij moeten voor ze in de hemel zouden komen, boete doen in het vagevuur. Zo’n verblijf in het vagevuur kon oplopen tot duizenden jaren. Omdat de heiligen in de hemel dicht bij God zaten, konden zij bij hem misschien een goed woordje doen voor de gelovigen. De mensen hoopten dat deze voorspraak bij God het onaangename verblijf in het vagevuur zou verkorten.

Begrip: Patroonheilige

Bescherming
Heiligen stonden gelovigen zowel ná hun leven bij op aarde, als tijdens hun aardse bestaan. De middeleeuwse mensen dachten namelijk dat heiligen hen bescherming konden bieden tegen rampen en ziekten. Iedere heilige had een speciaal terrein waarop hij of zij bescherming bood. Zo beschermde Cunera tegen vee- en keelziekten en Christoffel tegen een plotselinge dood. Heiligen werden aan de mensen ten voorbeeld gesteld voor een vroom en deugdzaam leven.

Attributen
In de Middeleeuwen kregen alle heiligen een eigen terrein waarop zij bescherming boden. Elke stad, elk gilde en elk persoon koos een eigen patroonheilige: iemand die om bepaalde redenen bij hen paste. Ook ziekten en rampen kregen een heilige toegewezen. De patroonheiligen zijn te herkennen aan de verschillende attributen waarmee zij worden afgebeeld. Dit zijn voorwerpen die te maken hebben met hun ‘specialiteit’: de wonderen die zij hebben verricht of de wijze waarop zij zijn vermoord. Een voorbeeld is de heilige Rochus.

Besmettelijke ziektes
Volgens de legenden geeft Rochus (ca. 1295-1327) na het overlijden van zijn ouders al zijn bezit weg en wordt een bedelend pelgrim. Onderweg naar Rome geneest hij pestlijders totdat hij zelf ziek wordt. Engelen verzorgen hem en een hond brengt hem iedere dag voedsel. Rochus herstelt. Hij sterft uiteindelijk in de gevangenis, beschuldigd van spionage. De heilige wordt afgebeeld met een pelgrimsstaf, pestbuilen en een hond. Rochus is de beschermheilige van gevangenen, zieken, artsen en boeren. Hij beschermt mensen tegen besmettelijke ziekten en ongelukken.

Begrip: Reliek en relikwie

Bescherming
De middeleeuwers geloven dat de wonderkracht die een heilige tijdens zijn leven bezit na de dood in zijn lichaam achterblijft. De lichamen van gestorven heiligen worden daarom verdeeld in kleine stukjes. Deze stoffelijke herinneringen noemen we ‘relieken’. In elke nagel, haar of bot is de kracht van de heilige nog aanwezig, samen met de kracht van God. Ook gebruiksvoorwerpen of kledingstukken van een heilige bezitten volgens de gelovigen bijzondere en beschermende krachten. Relieken worden bewaard in kloosters en kerken die daardoor hun status verhogen en bezoekers trekken. Tegenwoordig bewaren en verzamelen we ook van alles. We doen dit bijvoorbeeld omdat we de herinnering aan een overleden dierbare levendig willen houden of omdat we ons via een handtekening van een BN-er in de nabijheid van hem of haar voelen. Je kunt deze ‘reliekverering’ vergelijken met de praktijk in de Middeleeuwen.

Echte relieken
Dit zijn stukjes bot die als relieken van heiligen werden vereerd. Het gaat vermoedelijk om fragmenten van een schedel. De langwerpige stukjes zijn mogelijk van een arm of been. De relieken zijn kruislings omwonden met twee perkamenten bandjes die aan de achterzijde zijn vastgezet. De echtheidsverklaringen van de relieken, reepjes perkament waarop de naam van de heilige staat, zijn niet bewaard gebleven.

Herinneringen aan een heilige
Op deze tinnen pelgrimsampul staat de heilige Thomas Becket tussen twee van zijn moordenaars afgebeeld. In dit soort flesjes namen pelgrims iets vanuit het heiligdom mee naar huis. Bijvoorbeeld aarde waarover het bloed van de heilige heeft gestroomd, water uit een nabijgelegen bron of een stukje stof dat in contact is geweest met de heilige.

Begrip: Reliekhouder

Sprekend
Omdat relieken erg kostbaar en geliefd zijn, worden ze goed beschermd in een speciaal omhulsel bewaard. Dit kan een kistje zijn of een beeld. De reliekhouders zijn meestal prachtig versierd met de duurste materialen, zoals goud, zilver en edelstenen. Aan sommige reliekhouders kun je niet zien dat er een reliek in zit. Andere houders tonen de relieken wel duidelijk. Soms hebben ze de vorm van het lichaamsdeel, dat er in wordt bewaard. Dit zijn ‘sprekende reliekhouders’. De buitenkant laat zien wat er in zit. Ze hebben bijvoorbeeld de vorm van een arm of een hoofd.

Zien is geloven
Voor gelovigen was het belangrijk dat zij de relieken daadwerkelijk konden zien. Want: zien is geloven! Het heilige dat gelovigen kunnen zien, is nog krachtiger dan het verborgen heilige. Ook geloofden de middeleeuwers dat er straling van zo’n reliek uit ging. Deze straling zou zowel geneeskrachtig zijn, als geluk brengen en bescherming bieden.

De heilige Ursula
Wanneer in Keulen in de twaalfde eeuw een Romeinse begraafplaats wordt ontdekt, denkt men de beenderen van de heilige Ursula en haar 11.000 reisgenotes te hebben gevonden. De botten worden vereerd als relieken en bewaard in reliekhouders waaronder deze buste. Het schedeldak kan opengeklapt worden en heeft aan de achterzijde een scharnier. In de voorzijde van borst en schouders bevinden zich drie openingen die zicht gaven op de nu verdwenen relieken.